بحث دوم – بررسی مقدماتی معاد جسمانی
شهادت دادن اعضای بدن انسان بر علیه او درقیامت
گواهی گوشها، چشمها، و پوستهای تن کفار و واکنش آنها
(به خاطر بیاورید) روزی را که دشمنان خدا را جمع کرده به سوی دوزخ می برند، و صفوف پیشین را نگه می دارند( تا صفهای بعد به آنها ملحق شوند). و قتی به آن می رسند، گوشها و چشمها و پوستهای تن آنها به آنچه می کردند گواهی می دهند. آنها به پوستهای تن خود می گویند: “چرا بر ضد ما گواهی دادید؟! آنها جواب می دهند: “همان خدایی که هر موجودی را به نطق در آورده است، ما را گویا ساخته، و او نخستین بار شما را آفرید و باز گشت شما به سوی او می باشد. شما اگر گناهان خود را مخفی می کردید، نه به خاطر این بود که از شهادت گوش و چشم و پوست تن خود بیم داشتید، بلکه شما گمان می کردید که خداوند بسیاری از اعمالی را که انجام می دهید نمی داند.”
پيامها:
1- بازگويى صحنههاى قيامت، عامل انذار و تربيت است. (قرآن، پيامبر را مأمور مىكند تا چنين روزى را به ياد مردم بياندازد) وَ يَوْمَ …
2- كسانى به سوى دوزخ روانه مىشوند كه دشمنى آنان با خدا و دين ثابت شده باشد. «يُحْشَرُ أَعْداءُ اللَّهِ إِلَى النَّارِ»
3- انسان با كفر و لجاجت، دشمن خدا مىشود. «أَعْداءُ اللَّهِ»
4- كفّار علاوه بر چشيدن عذاب دنيوى، به عذاب دوزخ نيز گرفتار مىشود.يُحْشَرُ … إِلَى النَّارِ
5- دوزخيان از پراكنده شدن و فرار در مسير حركت به طرف دوزخ بازداشته مىشوند. «يُوزَعُونَ»
6- اعضاى بدن از عملكرد انسان آگاهند. زيرا تا آگاه نباشند نمىتوانند در قيامت گواهى دهند. شَهِدَ عَلَيْهِمْ سَمْعُهُمْ …
7- معاد جسمانى است. «سَمْعُهُمْ وَ أَبْصارُهُمْ»
واکنشهای چشم های کفار در برابر حادثه قیامت
و وعده حق(قیامت) نزدیک می شود؛ در آن هنگام چشمهای کافران از وحشت از حرکت باز می مانند، (می گویند) ای وای بر ما که از این (جریان) در غفلت بودیم؛ بلکه ما ستمکار بودیم! شما و آنچه غیر خدا می پرستید، هیزم جهنم خواهید بود؛ و همگی در آن وارد می شوید. اگر اینها خدایانی بودند، هر گز وارد آن نمی شدند؛ در حالی که همه در آن جاودانه خواهند بود. برای آنان در آن (دوزخ) ناله های دردناکی است و چیزی نمی شنوند. (اما) کسانی که از قبل، وعده نیک از سوی ما به آنها داده شده است(مؤمنان صالح) از آن دور نگاه داشته می شوند. آنها صدای آتش دوزخ را نمی شنوند؛ و در آنچه دلشان بخواهد جاودانه متنعم هستند. وحشت بزرگ، آنها را اندوهگین نمی کند؛ و فرشتگان به استقبال آنها می آیند و(می گویند:) این همان روزی است که به شما وعده داده می شد. در آن روز که آسمان راچون طوماری در هم می پیچیم (سپس) همان گونه که آفرینش را آغاز کردیم، آن را باز می گردانیم؛ این وعده بر عهده ما است، و قطعاً آن را انجام خواهیم داد.
پیامبر اسلام صلى الله عليه وآله اغلب به اصحاب خویش در مورد یاد مرگ تذکر می داد و می فرمود: زیاد یاد مرگ کنید، زیرا مرگ از بین برنده لذات و حایلی بین شما و شهوات می باشد.
ای بندگان خدا بدانید آنچه بعد از قبر اتفاق می افتد شدیدتر از مشکلات قبر می باشد .روزی که اطفال پیر می شوند و بزرگسالان به حال مستی می افتند. جنین ها سقط می شوند و شیرخواران به حال خود رها می گردند.
و ای بندگان خدا بدانید که آنچه بعد از آن روز می آید برای کسانی که خداوند آن ها را نمی بخشد سخت تر و بدتر است، زیرا به آتشی که عمق آن زیاد، حرارتش شدید، عذابش نو، نوشابه اش چرک، چنگالش آهن، عذابش کم نمی شود و اهلش نمی میرد، وارد می گردد .
و بدانید ای بندگان خدا در کنار این رحمت خداوندی است که همه چیز را فرا گرفته و از خدمت به بندگان ناتوان نیست و باغی است که وسعت آن وسیع است. چنانکه پهنای آسمانها و زمین برای نیکوکاران مهیا شده است، خیری که هرگز بدی ندارد، شهوتی که تمام نمی شود، لذتی که پایان نمی پذیرد، و محفلی که هرگز از هم جدا نمی شود.
(آنها به آرزوی خود می رسند،) اما روزی که فرشتگان را می بینند، روز بشارت برای مجرمان نخواهد بود(بلکه روز مجازات و کیفر آنان است)؛ و می گویند: “ما را امان دهید، ما را معاف دارید.”(اما سودی ندارد.) و ما به سراغ اعمالی که انجام داده اند می رویم، و همه را مانند ذرات غبار در هوا پراکنده می کنیم. بهشتیان در آن روز قرارگاهشان از همه بهتر، و استراحتگاه آنها نیکوتر است. و (به خاطر آور) روزی را که آسمان با ابرها شکافته می شود، و فرشتگان نازل می گردند. حکومت واقعی در آن روز از آن خداوند رحمان است؛ و آن روز، روز سختی برای کافران خواهد بود! و (به خاطر آور) روزی را که ستمکار دست خود را(از شدت حسرت) با دندان می گزد و می گوید: “ای کاش با رسول(خدا) راهی برگزیده بودم! ای وای بر من، کاش فلان (شخص گمراه) را دوست خود انتخاب نکرده بودم! او مرا از یادآوری(حق) گمراه ساخت بعد از آن که یاد حق به سراغ من آمده بود.” و شیطان همیشه خوار کنده انسان بوده است.
ما انسان را آفریدیم و وسوسه های نفس او را می دانیم، و ما به او از رگ قلبش نزدیکتریم. (به خاطر بیاورید) هنگامی را که دو فرشته راست و چپ که ملازم انسانند اعمال او را دریافت می دارند؛ انسان هیچ سخنی را بر زبان نمی آورد مگر آن که همان دو فرشته، مراقب و آماده برای انجام ماموریت(و ضبط آن) است. و سرانجام سکرات و (بیخودی در آستانه) مرگ، حقیقت را (پیش چشم او) می آورد(و به انسان گفته می شود): این همان چیزی است که تو از آن می گریختی! و در “صور” دمیده می شود، آن روز، روز تحقق وعده وحشتناک است! هر انسانی وارد محشر می گردد در حالی که همراه او حرکت دهنده(سائق) و گواهی(شهید) وجود دارند. (به او خطاب می شود:) تو از این صحنه و دادگاه بزرگ غافل بودی و ما پرده را از چشم تو کنار زدیم، و امروز چشم تو کاملا تیزبین است.
فرشته هم نشین او می گوید: “این نامه اعمال تو است که نزد من حاضر و آماده است.” (خداوند فرمان می دهد:) هر کافر متکبر لجوج را در جهنم افکنید! آن کسی که به شدت مانع خیر و متجاوز و در شک و تردید است(حتی دیگران را به تردید می افکند) همان کسی که معبود دیگری با خدا قرار داده، آری او را در عذاب شدید بیفکنید! و هم نشین او (از شیاطین) می گوید: “پروردگارا! من او را به طغیان وانداشتم، لکن او خود در گمراهی دور و درازی بود.”
(خداوند) می گوید: “نزد من جدال و مخاصمه نکنید؛ من پیشتر به شما هشدار دادم (و اتمام حجت کردم). سخن من تغییر ناپذیر است، و من هر گز به بندگان ستم نخواهم کرد.” : (به خاطر بیاورید) روزی را که به جهنم می گوییم: “آیا پر شده ای؟ و آن می گوید: “آیا افزون از این هم هست؟”
در آن روز بهشت را به پرهیزکاران نزدیک می کنند، و فاصله ای از آنان ندارد. این چیزی است که به شما وعده داده می شود، و برای کسانی که به سوی خدا باز می گردند و پیمانها و احکام او را حفظ می کنند، آن کسی که از خداوند رحمان در نهان بترسد و با قلبی پر انابه در محضر او حاضر شود. (به آنان گفته می شود:) به سلامت وارد بهشت شوید، امروز روز جاودانگی است. هر چه بخواهند در آنجا برای آنها هست، نزد ما نعمتهای بیشتری هست (که به فکر هیچ کس نمی رسد.)
جهنم محل بازگشت طغیان گران است:
*** جهنم كمينگاهى است بزرگ! و محل بازگشتى براى طغيانگران!”
آیات 47 تا 52 سوره ابراهیم نیز در این زمینه مطرح می باشند:
پس گمان مبر که خدا وعده ای را که به پیامبرانش داده است، تخلف کند؛ چرا که خداوند قادر و انتقام گیرنده است. در آن روز که این زمین به زمین دیگر و آسمانها (به اسمانهای دیگر)مبدل می شود، و آنان در پیشگاه خداوند واحد وقهار ظاهر می گردند. در آن روز، مجرمان را با هم در غل و زنجیر می بینی(که دستها و گردنهایشان به هم بسته است). لباسهای آنها از قطران(ماده چسبنده بد بوی قابل اشتعال) است. صورتهای آنها را آتش می پوشاند. تا خداوند هر کس را، هر آنچه انجام داده است، جزا دهد. به یقین خداوند سریع الحساب است. این (قرآن) پیام (و ابلاغی) برای عموم مردم است، تا همه به وسیله آن انذار شوند، و بدانند او خدای یکتا است، و تا صاحبان مغز (واندیشه)پند گیرند.”
مروری بر عالم برزخ و مشاهده اعمال و آثار اعمال
علت لزوم جمع شدن همه انسانها در یک جا در روز قیامت
آن روز كه (قيامت و زمان مجازات) فرا رسد، هيچ كس جز به اجازه او سخن نمىگويد؛ گروهى بدبختند و گروهى خوشبخت! امّا آنها كه بدبخت شدند، در آتشند؛ و براى آنان در آنجا، “زفير” و “شهيق” (نالههاى طولانى دم و بازدم) است … جاودانه در آن خواهند ماند، تا آسمانها و زمين برپاست؛ مگر آنچه پروردگارت بخواهد! پروردگارت هر چه را بخواهد انجام مىدهد! امّا آنها كه خوشبخت و سعادتمند شدند، جاودانه در بهشت خواهند ماند، تا آسمانها و زمين برپاست، مگر آنچه پروردگارت بخواهد! بخششى است قطع نشدنى!
علامه طباطبایی در تفسیر آیه 103 سوره هود، عنوانی را به صورت زیر مطرح می کند: چرا در قیامت باید همه یک جا جمع شوند؟
در پاسخ به این سؤال استاد می گوید: واضح است که یک عمل واحد در یک انسان، از تمامی اعمال گذشته که با اصول باطنی او ارتباط دارد، سرچشمه گرفته و اعمال آینده او نیز با احوال قلبی مرتبط است و از آن یک عمل منشأ گرفته است. همچنین عمل یک انسان با اعمال کسانی که با او ارتباط دارند مرتبط می شود. یعنی یا اعمال آنها از عمل او متاثر می گردد، و یا اعمال ایشان در عمل او موثر واقع می گردد.همچنین اعمال انسانهای گذشته با انسانهای آینده، و اعمال انسانهای آینده با انسانهای گذشته ارتباط دارد. در گذشتگان پیشوایانی بودند که یا هدایت می کردند و یا گمراه می ساختند، و عمل آنان در اعمال آیندگان اثر داشته است، و در نتیجه ایشان مسؤول هستند. در متاخرین اتباع و دنباله هایی هستند که از غرور و فریب پیشوایان گذشته آنها پرسش می شود. قرآن مجید در این باره می فرماید:
به یقین از اقوامی که پیامبرانی به آنها گسیل شد، پرسش خواهیم کرد، و از آن پیامبران که گسیل شدند، نیز پرسش خواهیم نمود.”
ما مردگان را زنده مىكنيم، و آنچه را از پيش فرستادهاند و تمام آثار آنها را مىنويسيم، و همه چيز را در” كتاب” احصا كردهايم.”
جزا و کیفر نیز از حکم داوری که حق را از باطل جدا سازد، جدا ناپذیر است، و مطلبی که چنین وضعی دارد، و آن داوری که دامنه اش از ابتدا تا انتهای بشریت گسترش داشته باشد، جز در روزی که اولین و آخرین بشر یک جا جمع گردند، و احدی غایب نباشد صورت نمی بندد.
با توجه به واقعیات فوق، می توان فهمید که بازجویی از تک تک انسانها در قبر، و اجرای پاره ای از ثوابها و عقابها در آن ، به طوری که آیات مربوط به برزخ به آن اشاره دارند، و روایات از پیامبر و امامان اهل بیت علیهم السلام به طور تفصیل از آن خبر می دهند، با مسئله حساب روز قیامت و بهشت و دوزخ که جاودانی می باشند، متفاوت هستند.زیرا بازجویی و سؤالی که افراد در قبر دارند، برای تکمیل پرونده اعمال است، تا برای فرا رسیدن قیامت بایگانی شوند، و بهشت و دوزخ برزخی هم منزلگاه موقتی است، و مانند منزلگاههای موقتی مسافران در بین راه می باشند.
آری! در عالم برزخ به طور کامل به حساب کسی نمی رسند، و در آنچه کرده است حکم فصل و جزای قطعی صادر نمی کنند. آیات زیر در این مورد کمک می کنند:
جهنم بامدادان و شبانگاه بر آن عرضه می شود، و روزی¬که رستاخیز بر پا شود، فرعونیان را به سخت ترین عذاب داخل کنید.”
كسانى كه كتاب خدا و آنچه را كه پيامبرانمان را به آن فرستاديم تكذيب كردهاند، پس به زودى (نتيجهى كار خود را) خواهند دانست. آن گاه كه غلها در گردنهايشان باشد و با زنجيرها كشيده مىشوند. در آب جوشان و سپس در آتش سوزانده مىشوند. سپس به آنان گفته مىشود: «آنچه (براى خدا) شريك قرار مىداديد كجا هستند؟ (آنها) كه جز خدا پرستش مىكرديد؟! گويند: «از نزد ما گم شدهاند، بلكه ما در دنيا چيزى را پرستش نمىكرديم». اين گونه خداوند كافران را گمراه مىكند(به حال خود وا می گذارد). اين (عذاب) به خاطر آن است كه در زمين به ناحقّ شادى مىكرديد و در ناز و سرمستى به سر مىبرديد. از درهاى دوزخ وارد شويد كه جاودانه در آنيد و چه بد است جايگاه متكبّران.”
چنانچه مشاهده می گردد از عذاب برزخیان تعبیر به عرضه آتش ، و از عذاب قیامت به داخل شدن در آن، که عذابی شدیدتر است ، و در دومی از عذاب برزخیان تعبیر به “سحب” در حمیم(به رو کشیدن در گرما)، و از قیامت به “سجر” در نار، (اشتعال در آتش) نموده است.
آیات169 و 170 سوره آل عمران صراحت دارند، که مربوط به عالم قبر می باشند و گفتگویی از حساب و بهشت خلد در آن به میان نیامده است و تنها به طور اجمال پاره ای از تنعمها را ذکر کرده است و چنین می بینیم:
ای پیامبر! هرگز گمان مبر کسانی که در راه خدا کشته شدند، مردگانند! بلکه آنان زنده اند، و نزد پروردگار خود روزی داده می شوند. آن¬ها به خاطر نعمتهای فراوانی که خداوند از فضل خود به ایشان بخشیده است خوشحالند، و به خاطر کسانی که هنوز به آنها ملحق نشده اند”مجاهدان و شهیدان آینده”، خوشوقتند؛ (زیرا مقامات برجسته آنها را در آن جهان می بینند) که نه ترسی بر آنها است و نه غمی خواهند داشت.”
آیات99 تا 100 سوره مؤمنون و آیه 64 سوره عنکبوت نیز خاطر نشان می سازند که انسانها بعد از مردن در برزخی زندگی می کنند که بین حیات دنیوی و حیات اخروی قرار دارد و چنین می بینیم:
(آنها هم چنان به راه غلط خود ادامه می دهند) تا زمانی که مرگ یکی از آنان فرا رسد، می گوید: ” ای خدای من! مرا باز گردان؛ شاید در آنچه ترک کردم( وکوتاهی نمودم) عمل صالحی انجام دهم.” (ولی به اومی گویند:) چنین نیست! این سخنی است که او به زبان می گوید(و اگر باز گردد کارش همچون گذشته است)؛ و پشت سر آنان برزخی است تا روزی که برانگیخته شوند.”
این زندگی دنیا چیزی جز سرگرمی و بازی نیست؛ و زندگی واقعی برای آخرت است، اگر می دانستند.”
سخن کوتاه، دنیا دار عمل، و برزخ دار آماده شدن برای حساب وجزا، و آخرت دار حساب وجزا است.
ارشادهای وسیعی از معصومان علیهم السلام در تایید برداشت علامه طباطبایی در مورد مسؤولیت انسانها نسبت به رفتار خود در نتیجه پیروی کردن سایر انسانها از آنها دارند که به یعضی از آنها اشاره می گردد:
رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم می فرمایند: هر کس سنت حسنه ای را ابداع نماید، ثواب آن و ثواب عمل کننده را تا روز قیامت خواهد داشت، بی آن که از ثوابش چیزی کاسته شود.
*** هر کس سنت بدی را معرفی کند، وزر و وبال آن بر دوش او خواهد بود و همچنین وزر و وبال هر کس که تا روز قیامت به آن عمل کند، به عهده او خواهد بود.»
پیامبر اسلام ص: هر کس سنت خوبی را معرفی کند ثواب آن و ثواب هر کس را که به آن عمل کند تا قیامت خواهد داشت، و هر کس سنت بدی را برپا کند، بار آن و بار هر کس به آن عمل کند تا روز قیامت بر دوش او خواهد بود.