تقریظ به قلم استاد دکتر محمد رضا مشّائی
ریاست دانشکده الهیات و معارف اسلامی مشهد برای چاپ اول
بسم الله الرحمن الرحیم و له الحمد و صلی الله علی محمد و آله الطاهرین.
انقلاب اسلامی، مقتضی دگرگون شدن همه امور و جریانات به صورت اسلامی است؛ و در این میان دگرگونی تبیین معارف و آموزشهای علمی در زمره مهمترین و اساسیترین امور قرار دارد؛ چه آنکه شناخت صحیح مفاهیم هر مکتب، شرط اصلی تداوم آن میباشد، وگرنه نه تنها عمر بلند نخواهد داشت، که در جوانی بل در کودکی و پیش از آنکه رشد کند و خود را بشناسد و او را بشناسند خواهد مرد و به نیستی خواهد گرایید؛ و باز در میان مفاهیم اسلامی آنچه در باب معرفة النفس بوده، بیشتر روان را بشناسد، عظمتش بیشتر است؛ که “من عرف نفسه فقد عرف ربه” .
با توجه به این که روانشناسی نظری، زیربنای روانشناسی عملی و برنامه ریزی زندگی سالم است؛ قابل قبول نیست که مکتب الهی اسلام ، در جهت روانشناسی ملزم باشد از منابع دیگر عاریه بگیرد و اصالت خود را از دست بدهد، بلکه بر عکس، در این مورد هم مانند موارد دیگر، غنی و چنان پر مایه است که می تواند نیاز همگان را بر آورد و همه تشنگان را سیراب نماید. تنها نقیصهای که مطرح میشود، مدون نبودن این مباحث به عنوان یک مجموعه به نام “روانشناسی اسلامی” است.
اما اکنون که برادر گرانمایه مان، آقای دکتر سید ابوالقاسم حسینی به خاطر نیت پاکشان مشمول عنایات و الطاف خاص الهی گردیده، اساس کار را پیریزی نموده و “کتاب روانشناسی اسلامی” را به صورت کلاسیک وقابل تدریس در مجامع علمی تدوین کرده اند؛
میرود که انشاء الله این نقیصه رفع گردد و در اسلام “روانشناسی با صبغه اسلامی” به ظهور برسد.
معظم له در کتاب روانشناسی خود که هم اینک در دسترس ما قرار گیرد، پس از توضیح کلیاتی در باره روانشناسی، به تحکیم پایه و گام نخستین در این زمینه، یعنی اثبات غیر مادی بودن عامل حیات، به شیوهای ارزنده و عمیق پرداخته؛ با بررسی عامل حیات در گیاهان، ابعاد وسیع این عامل را در جانداران مطرح نموده و با بررسی عامل حیات حیوانی و انسانی، جنبههای مشترک جانداران را مشخص کرده و سپس ابعاد و جریانات روانی اختصاصی انسان را نشان میدهند و عوامل رشد و سقوط انسان را بر اساس مکتب حیاتبخش اسلام بیان مینمایند.
با این که این کار نوظهورو جدیدالحدوث است و میبایست به عنوان اولین قدم تلقی میشد، و منتظر تکمیل آن در آینده میبود، لکن ایشان بسیاری از مراحل بعدی را نیز پیمودهاند. در ضمن، به تناسب، مباحث شیمی، بیوشیمی، فیزیولژی گیاهی، فیزیولژی انسان، روانشناسی طبیعی و مرضی، فلسفه مخصوصا دو اصل اختصاصی ملاصدرا، حرکت جوهری و جسمانیة الحدوث و روحانیة البقائی نفس، اما هر دو به ویژه مسئله اول به گونهای قابل تامل، مطرح گردیده و از آنها استفاده شدهاست.
آنچه بیشتر توجه و تقدیر را جلب میکند، آیات، احادیث و روایاتی است که به مقتضای طبع موضوع(روانشناسی اسلامی) در اینجا مطرح گردیدهاست.
در هر صورت، روان شناسی اسلامی به نام جناب دکتر حسینی در تاریخ تدوین و تاسیس این علم به ثبت خواهد رسید و ما توفیق و تایید ایشان را در ادامه کار، بیش از پیش از خدای منان مسئلت مینماییم.
محمد رضا مشائي
دهم دیماه 1364 مطابق با 18 ربیع الثانی 1405