دكتر سيد ابوالقاسم حسيني
استاد روان پزشكي
دانشگاه علوم پزشكي مشهد
40 قانون اساسي براي دست يابي به سلامت بدني، رواني، اجتماعي و معنوي انسان
هنگامي كه ما يك دستگاه الكترونيكي تهيه مي كنيم، بلافلاصله دستور العمل استفاده از آن را از فروشنده مطالبه مي كنيم. در حال حاضر، انسان به عنوان موجودي با ابعاد زيستي، رواني، اجتماعي و معنوي، معرفي مي گردد. بديهي است كه دستورالعمل زندگي سالم او را بايد از سازنده(خداي متعال)، درخواست كرد. خداوند متعال دستورالعمل زندگي سالم در ابعاد فوق و دست يابي انسان را به سعادت، در كتابهاي آسماني خود ارسال كرده است. وظيفه ما اين است كه “آخرين دستورالعمل زندگي سالم ” را كه در قرآن مجيد مدون شده است، ياد بگيريم، بپذيريم، و در زندگي روزمره، به كار بريم.
بين مكتب روان شناسي اسلامي و دين خالص الهي ارتباط وجود دارد.
علي(ع) علت بعثت پيامبران الهي را شكوفایي و احياي عقلاني انسان، معرفي ميكند، و چنين مي بينيم:
“فبعث فيهم رسله و واتر إليهم أنبيائه، ليستأدوهم ميثاق فطرته، و يذكّروهم منسيّ نعمته، و يحتجّوا عليهم بالتّبليغ، و يثيروا لهم دفائن العقول، و يروهم الآيات المقدرة: پس خداي متعال پيامبران خود را در بين آنان برانگيخت، و ايشان را پي در پي مي فرستاد، تا عهد و پيمان خداوند را كه جبلي آن ها بود بطلبند، و به نعمت هاي فراموش شده(توحيد فطري) ياد آوري كنند، و از راه تبليغ با ايشان گفتگو كنند(با برهان سخن گويند) و ذخاير عقلاني آن ها را شكوفان كننند و آيات قدرت الهي را به ايشان نشان دهند”.(نهج البلاغه فيض الاسلام، ج1، ص24).
بر این اساس میتوان گفت: تمام آموزش های اسلامی برای ایجاد حرکت، هدایت و تثبیت انسان در مدار ها و سیستمهای اساسی زندگی او می باشند و همگی برای از بین بردن موانع حرکت و تسهیل در حرکات تکاملی فردی و اجتماعی انسان و هماهنگی آنها تنظیم شده اند. با توجه به قوانین مدون برای دست یابی به رشد و جلوگیری از سقوط در مکتب روان شناسی اسلامی ، می توان ادعا کرد که مکتب روانشناسی الهی- اسلامی تنها مکتبی است که برای پیاده کردن نقطه نظر های خود در طول تاریخ و برای تمام مناطق جغرافیایی در جهان، قانون و ضمانت اجرایی دارد. هدف این مکتب برای هر انسان، دست یابی او به رشد است. همانطور که امام خمینی وعلامه طباطبایی(ره) اعلام داشته اند؛ تمام اصول، فروع، احکام و سنت های اسلامی برای تامین این هدف می باشند. بنا براین مکتب روانشناسی اسلامی، یک مکتب روان شناسی عملی است که می تواند فعل و انفعالهای روانی انسان را در کلیه مقاطع زندگی تفسیر کند و به منظور تامین و ادامه رشد وجلوگیری از سقوط، برای هر کدام از این مقاطع، دستور العمل های اختصاصی صادر نماید. براین اساس آموزش های اسلامی را که با برداشت فوق می توان به نام”اصول رشد” نامگزاری کرد، هم در فهم روانشناسی انسان کمک می نمایند و هم به عنوان اصول بهداشت روانی و پیش گیری از اختلالات روانی واکنشی میتوانند و باید مورد توجه قرار گیرند. با این تعبیر، راه دست یابی به رشد، یکراه انحصاری است. مجموعه آموزشهاي فوق را مي توان به نام “سبك و روش زندگي استاندارد” نامگزاري كرد. منظور از اين عنوان، روش نمونه اي است كه لازم است هر انساني براي دست يابي به سلامت بدني، رواني، اجتماعي و زيستي به كار برد. با تطبيق رفتار ارادي بر اساس اين روش مي توان اميدوار بود كه انسان به سعادت ابدي دست يابد. علي(ع) مي فرمايد: “هر كس عقلش بر هواي نفس او غلبه كند، به سعادت مي رسد؛ و هر كس هواي نفي بر عقلش غلبه كند، مفتضح خواهد شد. بر اين اساس مي توان گفت كه راهكار اصلي دست يابي به سعادت، كنترل شهوت به وسيله عقل فطري(فطرت) و حاكميت نظام توحيدي بر سيستمهاي اساسي زندگي انسان است(به نمودار هاي 1و4 در مقاله ساختار شخصيت انسان از ديدگاه روان شناسي اسلامي كه در قسمت فارسي همين سايت موجود است، مراجعه كنيد ). نقطه مقابل سعادت يعني غلبه شهوت بر فطرت، موجب سقوط و شقاوت مي گردد(به نمودار شماره2 در مقاله ساختار شخصيت از ديدگاه روان شناسي اسلامي كه در قسمت فارسي همين سايت موجود است، مراجعه كنيد).
طبقه بندي اصول رشد و قوانين دست يابي به سعادت ابدي
با الهام از طبقه بندي گناهان در مكتب اسلام، اينجانب اصول رشد را به صورت زير طبقه بندي كرده ام، كه در كتابي تحت عنوان “اصول بهداشت رواني” از انتشارات “به نشر” منتشر گرديده است.
1- اصول تكاملي بهداشت رواني و قوانين دست يابي به سعادت ابدي در رابطه انسان با خدا:
اصل اول- اصل توحيد: تطبیق رفتار ارادی با آموزشهای توحیدی
اصل دوم-اصل تاكيد بر ابعاد ده گانه ايمان به خدا و تلاشي نظام ايماني حتي در صورت فقدان يكي از ابعاد.
اصل سوم- اصل لزوم قضاوت بر اساس علم و بي اعتبار بودن حدس و گمان و تخمين.
اصل چهارم- اصل هدف دار بودن جهان هستي و دستيابي به رشد و قرب الهی (فلسفه زندگي از ديدگاه اسلام).
اصل پنجم- اصل نظارت خداوند بر انسان و دخالت او در امور
اصل ششم- – اصل وابستگی انسان به خدا( افتقار).
اصل هفتم- اصل پاداش و مجازات ابدي.
اصل هشتم- اصل بازگشت به خدا و جبران رفتار
اصل نهم- اصل لزوم توجه به نعمات خدادادي و جنبه هاي مثبت زندگي و شكرگزاري.
2. اصول تكاملي بهداشت رواني و قوانين دست يابي به سعادت ابدي در رابطه انسان با خود.
اصل دهم- اصل اصالت اختيار و اراده آزاد انسان، و مسؤول بودن او
اصل يازدهم- اصل لزوم برنامه ريزي بر اساس تفكر، تعقل و هدفهاي تكاملي.
اصل دوازدهم-اصل مشاوره و استفاده از تجارب خود و دیگران.
اصل سيزدهم- اصل آزادي و كرامت انسان بر اساس كنترل نفس.
اصل چهاردهم- اصل نظم، اقتصاد و تعادل.
اصل پانزردهم- اصل امامت و الگوگیری ازالگوهاي برتر و حركت به سوي برترين شدن.
اصل شانزدهم – شناخت نیازهاو برآوردن آنها در حد تكليف.
اصل هفدهم – تاكيد بر این واقعیت که احکام الهی براساس دستيابي به مصلحت و دوري از ضرر مي باشند.
اصل هيجدهم – لزوم بیداری و حفظ آگاهی و تمرکز فکر دایمی
اصل نوزدهم- اصل لزوم توجه به وجود راه حل اختصاصی و تخصصي براي هر كار.
اصل بيستم- اصل لزوم پيش بيني مشكلات عمومي و پايداري در مقابل آنها.
اصل بیست و يكم- اصل تكرار در رفتارهاي تكاملي و عدم اصرار در رفتارهاي سقوط دهنده.
3. اصول تكاملي بهداشت رواني و قوانين دست يابي به سعادت ابدي كه هم در رابطه انسان با خود و هم در رابطه انسان با ديگران مورد استفاده قرار مي گيرند:
اصل بیست و دوم – آماده شدن زمینه و زمان مناسب براي هر كار و آموزش تدريجي اصول رشد.
اصل بيست و سوم- احتیاط در امور فردي و اجتماعي و تأكيد بر واقع بيني.
اصل بيست و چهارم- اصل لزوم توجه به ظرفیت روانی خود و دیگران و تعديل توقعات.
اصل بيست و پنجم- اصل مديريت ولزوم توجه و کاربرد تمام امکانات خدادادی در ایجاد رشد خود و دیگران
اصل بيست و ششم- اصل لزوم سالم بودن افكار و رفتار فرد براي خود و جامعه.
اصل بيست وهفتم- اصل لزوم توجه به شرايط زمان و مكان و دفع افسد به فاسد.
اصل بيست و هشتم- اصل توسع در انجام تكليف و لزوم بر آوردن آن به مقدار ممكن.
اصل بيست و نهم- اصل لزوم اقرار به تقصير در موارد كوتاهي از انجام تكليف و پذيرش عذر ديگران.
اصل سي ام- اصل تاكيد بر حفظ اميد و چشمداشت پيروزي فردي و اجتماعي در صورت حاكميت فطرت و عمل به تكاليف الهي.
اصل سی ويكم- اصل لزوم توجه به نقش مثبت و منفي يادگيري در زندگي فردي و اجتماعي.
اصل سی و دوم- اصل عدل ومعیارقراردادن خود در روابط اجتماعي.
اصل سی و سوم- اصل برائت و لزوم حمل به صحت كردن عمل مسلمانان.
اصل سی و چهارم- اصل لزوم رازداري در مورد خود و ديگران.
اصل سی و پنجم- اصل لزوم شناخت زمان و جامعه.
اصل سي و ششم- اصل اخوت و ابوت اسلامي وشركت در سالم سازي محيط.
اصل سي و هفتم- اصل تاكيد بر وجدان عمومي و معتبر بودن نظر جامعه با ايمان.
اصل سي و هشتم- اصل واكنش متقابل در روابط اجتماعي با توجه به تحمل و تغافل.
اصل سي و نهم- اصل لزوم خودداري از ستيزه جویي.
اصل چهلم – اصل جهاد با نفس و دشمنان خدا
به نظر مي رسد علت بروز مشكلات فردي و اجتماعي اين است، كه يك يا چند اصل از اصول رشد، ياد گرفته نشده اند، پذيرفته نشده اند، و يا در عمل به كار نرفته اند. به هنگام كشف آسيب، بايد ديد كدام يك از اصول رشد و مجموعه اي از آنها فراگير نشده، پذيرفته نشده و يا در عمل به كار نرفته اند. در روان درماني بايد ضمن كشف آسيب موجود، اصل يا اصولي كه فراگرفته نشده اند، آموزش داد؛ فرد را متقاعد كرد كه آنها را بپذيرد و در عمل به كار برد.
شرح تفصيلي مطالب فوق را مي توانيد در كتابي با همين عنوان از مؤلف سايت، مطالعه كنيد. در صورت تمايل براي ارسال اين كتاب و ساير آثار مكتوب اين سايت، از طريق پست الكترونيك ما مكاتبه فرماييد:
E-mail: hosseinisab@gmail.com