دكتر سيد ابوالقاسم حسيني
استاد روان پزشكي
دانشگاه علوم پزشكي مشهد
بررسی هویت انسان از دیدگاه روان شناسی اسلامی
لغات کلیدی:هویت، هویت ملکولی، هویت حیاتی، هویت خانوادگی، هویت شغلی،هویت روابط دوستانه و گروهی،هویت سیاسی-اقتصادی،هویت دینی،هویت واقعی،هویت عقلاتی
اهداف آموزشی
بعد از مطالعه و یادگیری این مقاله شما می توانید:
1- منظور از هویت ملکولی را بیان کنید.
2- تعداد ملکول های موجود در هر انسان را ذکر کنید، و طرز به وجود آمدن “هویت واحد ابدی” را بیان نمایید.
3- معانی مختلف مفهوم “قلب” را از دیدگاه آموزش های اسلامی بیان کنید.
4- جنبه مشترک را در تمام برداشت های مفهوم قلب، ذکر کنید.
5- هویت فردی را تعریف کنید.
6- هویت حیاتی را تعریف کنید.
7- هویت عقلانی را تعریف کنید.
8- هویت واقعی را تعریف کنید.
9- هویت خانوادگی را تعریف کنید.
10- هویت علمی را تعریف کنید.
11- هویت شغلی را تعریف کنید
12- هویت روابط دوستانه و گروهی را تعریف کنید.
13- هویت ارتباط با طبیعت را تعریف کنید.
14- هویت سیاسی-اقتصادی را تعریف کنید.
15- هویت دینی و ایدئولژی را تعریف کنید.
16- تعادل در هویت را شرح دهید.
خلاصه
هویت(identity)در مطالعه شخصیت، منظور خود اساسی ومستمر فرد،
مفهوم درونی وذهنی از خویش به عنوان یک شخص می‌باشد. تعریف فوق عینادر فرهنگ روان شناسی آرتورنیز مطرح شده‌است وکاربردآن را در جنبه‌هایی مانند هویت ،نقش جنسی(sex role identity)،هویت نژادی(Racial identity)و هویت گروهی(group identity)مطرح ساخته است.
در روان شناسی اسلامی مفهوم هویت را میتوان با مفهوم‌های “هویت”، “نفس””قلب”، “مرء”، “رجل”، “مرٍٍِِئه”، مورد بررسی قرار داد.
کاربرد تفکر سیستمی در این مورد ضروری است ولازم است هم ساختار شخصیت ونوسان های آن وهم سیستم‌های فرعی وفراگیر زندگی انسان مورد بررسی قرار گیرند. جنبه‌های فوق در فصل های نهم و دهم این کتاب، با تفصیل نسبی مطرح شده اند، ولی اشاره اجمالی به بعضی از جنبه‌ها در این جا الزامی می‌باشد.
مقدمه
در مورد ساختار حیاتی انسان دوطیف متفاوت نظریه وجود دارد. در یک طیف از نظریه ها، وجود عامل غیر ملکولی در ساختار وجودی انسان نفی میگردد ودر طیف دیگر این اعتقاد وجود دارد که علاوه بر ملکولها یک عامل غیر شیمیایی نیز در ساختار وجودی انسان وجود دارد. ما مفهوم هویت را در هر دو طیف بررسی می‌کنیم.
هویت مولکولی
از دیدگاه نظریه مکانیستی حیات((mechanistic approach،انسان و سایر موجودهای زنده،جز مجموعه‌های مولکولی چیزدیگری نیستند وتمام فعل وانفعال‌های زیستی ،روانی واجتماعی انسان از همین مجموعه‌های مولکولی تمشیت می‌یابند به این ترتیب در کشف عامل اصلی هویت از دیدگاه آنها، فقط مولکول‌ها را میتوان معرفی کرد ودر حقیقت هویت انسان فقط در”هویت ملکولی”خلاصه می‌شود. با توجه به مشخص بودن خواص فیزیکی وشیمیایی ملکولها وترکیب‌های ناشی از آنها، این نظریه برای ارایه تفسیری قابل قبول در مورد هویت انسان، با تناقض روبه رو است و یک بار دیگر عدم واقع‌گرایی و باطل بودن این نظریه اثبات می‌شود.
در مورد دلایل غیر واقع بینانه بودن این تفکر ،در فصل های گذشته، با تفصیل نسبی بحث کرده ایم و محققان فراوانی نیز غیر منطقی بودن
آن را به اثبات رسانیده‌اند.
مجموعه هویت ملکولی و غیر مولکولی
طیف مقابل نظریه مکانیستی حیات،نظریههایی هستند که معتقدند علاوه بر ملکولها، یک عامل غیر شیمیایی نیز در انسان وجود دارد که در این
مورد میتوان به نظریه اصالت روان( (vitalismو نظریه کلی گرایی
(holism)اشاره کرد. در این نظریهها ضمن توجه به ملکولها، این اعتقاد وجود دارد که موجودهای زنده واز جمله انسان، تنها از عناصر ملکولی
و ترکیب‌های شیمیایی ناشی از آن تشکیل نشده‌اند.این مکاتب بر وجود یک
عامل ، واقعیت یا هویت غیر ملکولی به نام
(vital force=élan vital)تاکید می‌نمایند که عامل حیات انسان و ارتباط های ملکولی ناشی از آن می‌باشد. بدیهی است از دیدگاه این مکتب وجود هویت ملکولی در انسان وسایر موجودهای زنده نفی نمی‌گردد. زیرا سلامت هویت ملکولی وتعادل در آن برای دست‌یابی به سلامت روانی ضروری است.
براي مطالعه متن اصل مقاله به كتاب “بررسي مقدماتي روان شناسي اسلامي براي دانشجويان از انتشارات دانشگاه علوم پزشكي مشهد(1388) مراجعه فرماييد. در صورت تمايل به دريافت كتاب فوق و ساير انتشارات اين سايت، با ما تماس بگيريد:
E-mail: hosseinisab@gmail.com